Сайта кӗр | Регистраци | Сайта кӗрсен унпа туллин усӑ курма пулӗ
 +5.3 °C
Ӗнен сӗчӗ чӗлхе вӗҫӗнче.
[ваттисен сӑмахӗ]
 

Авалхи тӗрӗк чӗлхинчи «č» сасӑ (МРФ ЧЧИ)

саспаллк
Орхонпа Енисей ҫырӑвӗнче
самахра пур ҫерте те тама пултарать. щ
7. 1. Анлаутри ав. тӗр. сягчӑв. ҫ (

<&): ав. тӗр. сӑЬад «мелкая рыба.*~ҫупах, ҫопах~тут. чабй
«шготва, сорожка»; —»— сар- «хлеотать, стегать»^чӑв. ҫуп, ҫоп^тут. чаб; —*— сеп£ «войско»~чӑв. ҫар;
—»— гбр «осадки; остаткл, выжимки; вытопки; му-сор»~чӑв. £$тг, ҫупӗ~тут. чуп «сор, мусор, хлам* т. ыт. те.
7. 2. Сӑмах варршгаи ав. тӗр; ся^чӑв. £ ( е ҫ ( Я
ав. тӗр. асгу «кислый, горький»~чӑв. йрҫӗ ( тут. ачб/;
_»— оесӑк «цветок, соцветие, нетелка» ~ чӑв. ҫеҫке (чЩ
чечек те пур)~ту?г. чэчэк; —»— дасап «когда?»~чӑв, х&ҫан (—х^ап^тут. кайчан т. ыт. те.
56
Кунта калани чӑваш калаҫӑвӗсенче тӗл пула^ кан ч (=о), £ (=ӑ> сасӑсен ылмашӑвӗпе тачӑ ҫыхӑннӑ:
еӑлчӑ^вӑлҫӑ «икра»; шалча^шалҫа «кол»; ҫӑвӑлчӑ — ҫулҫӑ «лтаст»; калча^калҫа «озимь»; хӑнчо^хӑҫан «когда»; минче^миҫе «сколько»; инче — инҫе «далеко»; тимӗрчӗ~тимӗрҫӗ «кузнец»; калаччӗ^цалаҫҫӗ «они гово-рят» т. ыт. 1ге.
7. 3. Сӑмах вӗҫӗнчи ав. тӗр. с^чӑв. ҫ (= ӗ): ав. тӗр. ас- «открывать, отворять»^чӑв. уҫ, оҫ^тут. ач; —»— ш' «три» ~ чӑв. виҫ, виҫҫӗ~туг. еч; —»— кес- «переходить, переправшься»»чӑв. каҫ~
тут. кич т. ыт. те.
7. 4. Авалхи тӗрӗк ҫырӑвӗнче те, хальхи тӗрӗк чӗлхи-сенче те тӗл пулакан ~чы (-чи) аффикс чӑваш чӗлхинчи -ҫӑ (-ҫӗ), -ӑҫ (ӗҫ) -ҫ аффикса турре килет; ҫ (

з) сасӑ икӗ уҫӑ сасӑ хушшинче е ялан янӑракан хупӑ сасӑпа уҫӑ сасӑ хушшинче ҫурма янӑракан г саоса ку-ҫать: ав. /тӗр. ЬаП^С1 «рыбак»^чӑв. пулӑҫӑ ^=ри1§хэ) полӑҫ~ тут. балыкчы;
— »— кй4с1 «чабан»~чӑв. кӗтуҫӗ^тут. кетуч'е,\
—»— дс1 «прртной»«чӑв. ҫӗеӗҫ (ҫӗвӗҫӗ вырӑнне)^тут. щейче т. ыт. те.
7. 5. Ҫурма янӑравлӑ ҫ (=г) мари чӗлхине кӗнӗ нумай чӑваш сӑмахӗсӗнче сыхланса юлнӑ: чӑв. кӗслеҫӗ>ыар. куслезе «гусляр»; —»—, кӗтуҫӗ>т&р. кытозы, мар. кутызб «пастух»;
— »— тарҫӑ>мар. тарзе «наемный работник, батрак»;

— юмӑҫ, йомҫӑ>ыа.р. йомзе «знахарь; колдун»;
— »— юмахҫӑ>м%р. йомакее «сказочник» т. ыт. те.
(Фед ИСЧЯ1, 24—25).
7. 6. Сайра хутра авалхи тӗрек чӗлхинчи ~чы (-чи) аффикс чӑваш чӗлхинче те ним улшӑнмасӑр юлать, урӑхла
каласан, ав. тӗр.с =чӑв. ч С~о ):
ав. тӗр. зас^ӗг «хранитель, сторож» ^чӑв. сыхча^тут.
сакчы;
тут, яучы «свӑт^чӑв. евчӗ т. ыт. те.
7. 7. Сайра хутра сӑмах вӗҫенчи тата варринчи ав. тӗр.
с «чӑв. ш (-* з):
ав. тӗр. 1<с «внуугренность»«чӑв. вш«тут. эч «живот, брю-
хо; внутренность»; .— )>— й.бйп хыҫсӑмах «для, ради»^чӑв. -шӑн$ аффикс й тут. ечен. ^&щм.
7. 8. Авал!хи тӗрӗк чӗлхинчи с венгр чӗлхивче пур ҫӗр-
ге те ӑг*==5У <татаЬ(
св) саоса куҫнӑ;
57
венг. сваЬак, танл. ав. тер. саЬад, чӑв. ҫупах; —»— [сзӗсв, танл. ав. тӗр. сесӑк, чӑв. ҫеҫке; —»— зеге£, танл. ав. тӗр. сепк, чӑв. ҫар; —»— Ьогео, танл. ав. ггӗр. Ьигсак, чӑв. пӑрҫа; —» — Ьоге, тут. борыч, чӑв. /гарар т. ьвг. те. Золтан Гомбоц шухӑшӗпе, авалхи чӑвашсемие веяйррсвяй пӗр-пӗрйнпе ҫыхӑну тьвтнӑ вӑхӑтра авалхи тӗрӗк чӗлхинчц 4 сасӑ чӑвашсем хушшинче пур калаҫусенче те ҫ сасса куҫса пӗтеймен, ҫавна пула кӑна авалхи тӗрӗк чӗлхинчи ! с сасӑ венгр чӗлхинче ӑ сасса куҫнине ӑнлантарма пулать иккен (ОотЬ М8ГОи XXX, 181—182). Щ
7, 9. Анлаутри ав. тӗр. с ~чӑв. т (=1): ав. тӗр. сц- «выходить, оставлятъ пределы чего-л,
~ чӑв.
тух, тох^тут. чык; —»— Ш- «вытягивать»: игауи* ]\Ь оШӑх «жешциад
вытягивала нитки»^чӑв. тӑс \\ чӑс; —»— сар-=1ар- «находигь, 6тыскатъ»^чӑв. туп^тут. тап, Чаваш диалекчӗоенче, виръял калаҫӑвӗсенче, халӗ те т (=1) сасӑпа с сасӑ танлашнине асӑрхама пулаяъ: чӑс~тӑс «тянуть», хочӑш—хутӑш «смешанный», чушек^ тушек <шеринӑ», тӗрт~ чӗрт- «зажечь».
7. 10. Ав. тӗр.с «чӑв. б е ч (=В'1'): ав. тӗр. сщ «пора, время»^чӑв. чух, чох^тут. чак; —НИ аЬщ, сиЬид «прут, тонкая габкая ветвь»^чӑв,
чӑпӑк<тут. чыбык; —»— сГп «правда, истина»^чӑв. чӑн~тут. чын т. ыт. те. Икӗ уҫӑ сасӑ хушшинчи е ялан янӑракан хупӑ сасӑпа
V
уҫӑ сасӑ хушшинчи чӑв. Г3'>1) '^7; V
ав. тӗр. осщ оЬщ «печь»^чӑв. еучах, вочах(уоВ'2,'ах)я тут. учак;
—»— иса «крестец»«*чӑв. *е«е, вӑча «бедренная кость»~ туг. о«ш «ягодица».


 
Статья каҫми :: Пичет версиӗ

Admin тӳрлетнӗ, информацие 2010-03-17 21:24:03 вӑхӑтра улӑштарнӑ. 3249 хут пӑхнӑ.
Orphus

Баннерсем

Шутлавҫӑсем